Chỉ số giá tiê;u dùng và tăng lương tối thiểu là hai chỉ tiê;u thống kê; khác nhau nhưng có quan hệ qua lại với nhau. Chỉ số giá tiê;u dùng tăng hay giảm sẽ ảnh hưởng đến mức chi tiê;u của dân cư. Tăng lương tối thiểu sẽ ảnh hưởng đến thu nhập của người lao động. Như vậy, biến động chỉ số giá tiê;u dùng và tăng lương tối thiểu ở một góc độ nào đó cũng phản ánh quan hệ các mặt của chi tiê;u và thu nhập của dân cư. Nghiê;n cứu này được tiến hành nhằm phân tích mối quan hệ giữa chỉ số giá tiê;u dùng và tăng lương tối thiểu giai đoạn 2000-2021 ở Việt Nam bằng phương pháp tính số bình quân tích và áp dụng hàm xu thế. Kết quả nghiê;n cứu cho thấy, biến động của lương tối thiểu và biến động của giá tiê;u dùng có quan hệ với nhau ở mức trung bình (hệ số tương quan tính được bằng gần 50%).
Đặt vấn đề
Chỉ số giá tiê;u dùng và tăng lương tối thiểu có quan hệ tác động qua lại lẫn nhau: Khi lương tối thiểu tăng lê;n, đời sống của nhân dân sẽ được nâng lê;n, kéo theo nhu cầu tiê;u dùng tăng lê;n, hàng hóa tiê;u thụ nhiều hơn tức là quan hệ cung cầu sẽ thay đổi, điều đó tất nhiê;n sẽ dẫn đến biến động giá cả hàng hóa tiê;u dùng. Ngược lại, khi giá cả hàng hóa tiê;u dùng tăng lê;n, tức là lạm phát tăng lê;n sẽ ảnh hưởng đến mức sống của nhân dân và đó là một yếu tố ảnh hưởng đến tăng lương tối thiểu. Tuy nhiê;n, giá cả hàng hóa tiê;u dùng tăng lê;n không phải hoàn toàn phụ thuộc, cũng như ảnh hưởng tới tăng lương tối thiểu, mà còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khách quan và chủ quan khác.
Số liệu thống kê; hằng năm cho thấy, cả hai chỉ tiê;u giá tiê;u dùng và tăng lương tối thiểu đều biến động theo xu hướng tăng lê;n. Song ít có tài liệu hay nghiê;n cứu khoa học chỉ ra mức độ biến động cụ thể của hai chỉ tiê;u này trong tương quan với nhau ở từng giai đoạn. Bê;n cạnh đó, giữa hai chỉ tiê;u này có sự khác biệt chính là chỉ số giá tiê;u dùng biến động thường xuyê;n hàng tháng, hàng năm, tuy nhiê;n, lương tối thiểu chỉ có mức lương tối thiểu một tháng của một người và biến động sau một hay nhiều năm. Nghiê;n cứu này sẽ tính toán lương tối thiểu bình quân một tháng trong các năm, sau đó tính chỉ số phát triển lương tối thiểu để nghiê;n cứu, phân tích mối quan hệ giữa hai chỉ tiê;u này.
Cơ sở lý thuyết về mối quan hệ giữa chỉ số giá tiê;u dùng và tăng lương tối thiểu
Chỉ số giá tiê;u dùng và tăng lương tối thiểu là hai chỉ tiê;u thống kê; khác nhau phản ánh các khía cạnh khác nhau của phát triển kinh tế xã hội. Tuy nhiê;n giữa hai chỉ tiê;u này có quan hệ và ảnh hưởng qua lại lẫn nhau.
Tăng lương tối thiểu góp phần nâng cao đời sống của nhân dân sẽ làm cho sức mua của dân cư tăng lê;n. Khi sức mua tăng lê;n thì quan hệ cung cầu thay đổi và sự thay đổi đó sẽ ảnh hưởng đến giá cả các mặt hàng tiê;u dùng thiết yếu của dân cư, và tất nhiê;n sẽ làm cho giá cả hàng hóa tiê;u dùng tăng lê;n. Theo đó, tăng lương tối thiểu cũng được xem là nhân tố tác động đến tăng giá tiê;u dùng của dân cư. Tăng lương tối thiểu chỉ là một trong những nhân tố làm tăng chỉ số giá tiê;u dùng. Ngoài ra, còn nhiều yếu tố khác làm tăng/giảm chỉ số giá tiê;u dùng phụ thuộc vào điều kiện tự nhiê;n phát triển kinh tế - xã hội của từng địa phương, từng vùng.
Ngược lại, khi giá tiê;u dùng tăng, chỉ số CPI ngày càng lớn sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống dân cư (khi giá hàng hóa và dịch vụ tăng với một lượng tiền lưu thông không đổi thì khối lượng hàng hóa tiê;u dùng của người dân ít hơn), do đó nhà nước cần có nhiều biện pháp, trong đó có giải pháp tăng lương tối thiểu. Tuy nhiê;n không phải khi nào chỉ số giá tiê;u dùng tăng thì có thể tăng lương tối thiểu ngay lập tức, mà còn phụ thuộc vào tốc độ tăng trưởng kinh tế cũng như kết quả thu chi ngân sách nhà nước.
Vòng xoáy tiền lương - giá cả là một thuật ngữ kinh tế mô tả hiện tượng giá cả tăng lê;n do tiền lương cao hơn. Khi người lao động được tăng lương, họ có nhu cầu tiê;u dùng nhiều hàng hóa và dịch vụ hơn và điều này khiến giá cả tăng lê;n. Việc tăng lương làm tăng chi phí kinh doanh. Về cơ bản, đây là một vòng lặp vĩnh viễn hoặc chu kỳ tăng giá nhất quán. Vòng xoáy tiền lương - giá cả phản ánh nguyê;n nhân và hậu quả của lạm phát, và do đó, là đặc điểm của lý thuyết kinh tế Keynes, còn được gọi là nguồn gốc chi phí đẩy của lạm phát.
Thực tế ở Việt Nam cho thấy, chỉ số giá tiê;u dùng có xu thế tăng dần qua các tháng cũng như qua các năm (cá biệt có tháng chỉ số giá tiê;u dùng không tăng và thậm chí còn giảm đi, nhưng nhìn chung, chỉ tiê;u này có xu thế tăng lê;n) và mức giá tiê;u dùng ở các năm khác nhau sẽ có mức độ khác nhau, tùy thuộc điều kiện phát triển kinh tế, vào mối quan hệ cung cầu về hàng hóa tiê;u dùng ở mỗi giai đoạn cụ thể.
Khi nghiê;n cứu xu thế biến động của lương tối thiểu cũng như phân tích quan hệ giữa chỉ số giá tiê;u dùng và tăng lương tối thiểu ở một góc độ nào đó có thể thấy rằng:
- Nếu lương tối thiểu tăng nhanh hơn biến động của chỉ số giá tiê;u dùng nghĩa là đời sống của nhân dân được cải thiện nhiều hơn xu thế phát triển của xã hội biến động tốt hơn.
- Nếu lương tối thiểu tăng chậm hơn biến động của chỉ số giá tiê;u dùng thì đồng nghĩa với đời sống của nhân dân gặp nhiều khó khăn hơn, ít được cải thiện hơn.
Phương pháp nghiê;n cứu
Để phân tích mối quan hệ giữa CPI và tăng lương tối thiểu giai đoạn 2000-2021, tác giả chọn phương pháp nghiê;n cứu như sau:
Một là, phân tích xu thế thay đổi chỉ số giá tiê;u dùng và tăng lương tối thiểu qua các năm
Áp dụng phương pháp dãy số biến động theo thời gian để nghiê;n cứu biến động của các chỉ tiê;u thống kê;.
Ví dụ lương tối thiểu của các năm 2005 là 305 nghìn đồng; năm 2006 là 375 nghìn đồng; năm 2007 là 450 nghìn đồng; năm 2008 là 540 nghìn đồng; năm 2009 là 613,33 nghìn đồng, năm 2010 là 703,33 nghìn đồng.
Áp dụng phương pháp dãy số biến động theo thời gian đã tính được chỉ số (tốc độ) phát triển và tốc độ tăng bình quân năm của các chỉ tiê;u: chỉ số giá tiê;u dùng và tiền lương tối thiểu qua các giai đoạn 2001-2005; 2006-2010; 2011-2015 và 2016-2020 và chung cả thời kỳ dài 2001-2020 và 2001-2021.
Từ sơ đồ trê;n ta nhận thấy: Khi áp dụng phương pháp dãy số biến động theo thời gian cụ thể là tính toán độ tăng của các chỉ tiê;u giá tiê;u dùng và lương tối thiểu theo phương pháp bình quân nhân, cho phép ta tính toán được tốc độ tăng của các chỉ tiê;u trê;n của từng giai đoạn nhỏ (ở đây là 5 năm); và kết quả chung đều cho thấy tốc độ tăng lương tối thiểu ở tất cả 4 giai đoạn (2001-2005; 2006-2010; 2011-2015 và 2016-2020) cũng như chung cả giai đoạn dài 2001-2020 đều có tốc độ tăng tiền lương bình quân cao hơn tốc độ tăng giá tiê;u dùng. Trong đó, tốc độ tăng bình quân năm của 2 chỉ tiê;u này cũng như chê;nh lệch về tốc độ tăng giá chung giai đoạn 2006-2010 là cao nhất (18,14% - 10,78% = 7,46%) và tốc độ tăng bình quân năm cũng như chê;nh lệch tốc độ tăng bình quân năm của 2 chỉ tiê;u này ở giai đoạn 2016-2020 là thấp nhất (5,32% - 3,15% = 2,17%).
Hai là, phân tích xu thế biến động của chỉ số giá tiê;u dùng và lương tối thiểu qua áp dụng phương trình hồi quy hàm số mũ
Mục tiê;u nghiê;n cứu ở đây so sánh về chỉ số (tốc độ) phát triển cũng như tốc độ tăng của chỉ số giá tiê;u dùng và lương tối thiểu thời kỳ 2001 và 2020, nghiê;n cứu sử dụng hàm số mũ và phương trình có dạng:
Trong đó: yt là giá trị lý thuyết của chỉ tiê;u nghiê;n cứu
t là biến thời gian (t=1,2,3,...)
Để đảm bảo thuận lợi cho việc nghiê;n cứu, tính toán, dùng chỉ số giá định gốc và lấy đơn vị tính là lần.
Kết quả tính toán cho thấy, bình quân năm giai đoạn 2001-2020 giá tiê;u dùng của Việt Nam tăng 7,83%. Trong khi đó, bình quân năm giai đoạn 2001-2020 về lương tối thiểu bằng 1,1249 hoặc 112,49%, tức là tăng bình quân năm về lương tối thiểu là 0,1249 hoặc 12,49%.
Ba là, Phân tích quan hệ giữa chỉ số giá tiê;u dùng và tăng lương tối thiểu giai đoạn 2002-2021
Mục tiê;u nghiê;n cứu ở đây so sánh về chỉ số (tốc độ) phát triển cũng như tốc độ tăng của chỉ số giá tiê;u dùng và lương tối thiểu thời kỳ 2001 và 2021, nghiê;n cứu sử dụng hàm số mũ và phương trình có dạng:
Áp dụng phương trình hồi quy tuyến tính (đường thẳng):
Hệ phương trình chuẩn tắc để xác định các hệ số của phương trình đường thẳng:
Để nghiê;n cứu mối quan hệ giữa chỉ số giá tiê;u dùng và tăng lương tối thiểu bằng phương pháp hồi quy tương quan bài nghiê;n cứu sẽ dùng dãy các chỉ số liê;n hoàn về giá tiê;u dùng và lương tối thiểu qua các năm từ 2001 đến 2020
Kiểm định hệ số R tính được theo công thức:
Như vậy, kiểm định có thể áp dụng phương trình hồi quy tuyến tính để nghiê;n cứu mối liê;n hệ giữa chỉ số phát triển liê;n hoàn về giá tiê;u dùng và lương tối thiểu ở Việt Nam trong 20 năm qua là phù hợp.
Số liệu tính được hệ số tương quan phản ánh quan hệ giữa chỉ số liê;n hoàn về giá tiê;u dùng và chỉ số liê;n hoàn về lương tối thiểu qua các năm từ 2001 đến 2020 bằng 0,48 hoặc 48%. Nghĩa là quan hệ biến động giữa 2 chỉ tiê;u trê;n là ở mức vừa phải - tương đối chặt chẽ.
Tiền lương cơ sở áp dụng cho công chức, viê;n chức được xác định theo hướng tiếp cần dần mức sống tối thiểu, luôn điều chỉnh bù đắp được tiền lương theo chỉ số giá tiê;u dùng và mức tăng trưởng. Từ năm 2000 đến năm 2021, mức lương đã điều chỉnh 15 lần (từ 180.000 đồng lê;n 1.490.000 đồng), tăng 8,28 lần trong khi chỉ số giá tiê;u dùng tăng 3,57 lần, nê;n cơ bản bảo đảm được tiền lương thực tế.
Tiền lương có xu hướng tăng, bước đầu phát huy vai trò đòn bẩy của tiền lương đối với tăng năng suất lao động, chất lượng, hiệu quả làm việc tốt hơn và từng bước ổn định, có phần cải thiện đời sống cán bộ, công chức, viê;n chức.
Kết luận
Trê;n cơ sở nghiê;n cứu lý luận và căn cứ vào điều kiện thực tiễn của Việt Nam những năm qua, bài nghiê;n cứu đã phân tích mối quan hệ giữa chỉ số giá tiê;u dùng và tăng lương tối thiểu giai đoạn 2000-2021 ở Việt Nam đã tập trung giải quyết được những vấn đề sau đây:
1. Mối quan hệ giữa chỉ số giá tiê;u dùng và tăng lương tối thiểu cũng như phương pháp phân tích mối quan hệ của hai chỉ tiê;u trê;n làm cơ sở cho phân tích đánh giá thực trạng biến động và mối liê;n hệ giữa chỉ số giá và tăng lương tối thiểu thực tế những năm qua ở Việt Nam.
2. Hệ thống chỉ số giá tiê;u dùng liê;n hoàn qua các năm tại đó tính toán chỉ số so với năm 2000 và chỉ số phát triển bình quân cũng như tốc độ tăng bình quân năm của các giai đoạn để rút ra những kết luận về xu thế biến động giá tiê;u dùng ở Việt Nam giai đoạn 2000-2021.
3. Tiến hành tính toán tiền lương tối thiểu một tháng bình quân năm từ số liệu về mức tăng lương qua các năm (cách tính này còn rất ít gặp trong công tác thực tế của thống kê;), trê;n cơ sở đó tiến hành nghiê;n cứu biến động của lương tối thiểu qua các năm cũng như để phân tích mối quan hệ giữa chỉ số giá tiê;u dùng và tăng lương tối thiểu.
4. Tiến hành phân tích so sánh biến động giá tiê;u dùng và lương tối thiểu qua các năm so sánh tốc độ tăng giá tiê;u dùng và lương tối thiểu bình quân năm các giai đoạn 2001-2005; 2006-2010; 2011-2015; 2016-2020 và cả giai đoạn 2001-2020 và đưa đến kết luận là ở tất cả các giai đoạn tốc độ tăng lương tối thiểu ở Việt Nam đều cao hơn tốc độ tăng giá tiê;u dùng. Điều đó thể hiện xu thế đời sống của nhân dân Việt Nam những năm qua không ngừng được cải thiện.
5. Nghiê;n cứu đã áp dụng phương pháp hàm số mũ để nghiê;n cứu biến động của hai chỉ tiê;u giá tiê;u dùng và lương tối thiểu của giai đoạn 2001-2020 và đã tính toán đưa đến kết luận là tốc độ tăng lương tối thiểu cao hơn tốc độ tăng giá tiê;u dùng.
6. Bằng phương pháp tương quan tuyến tính nghiê;n cứu đã đi kết luận những năm qua biến động của lương tối thiểu và biến động của giá tiê;u dùng có quan hệ với nhau ở mức trung bình (hệ số tương quan tính được bằng gần 50%).
ThS. Tạ Thị Thu Việt
Phó Vụ trưởng Vụ Thống kê; Giá - TCTK
Trang web cá cược Baccarat